__w nt rl b

Openingswoord:

Ik weet niet waar ik kijken moet. Dat is een uitdrukking van verlegenheid. Je kunt ook in verlegenheid worden gebracht door de constatering dat je de wereld niet bevatten kunt. Er is zoveel, zoveel ontstellends en zoveel tegelijkertijd. De schilderkunst kan een remedie zijn tegen het wegslippen van die houvast.

In 1435 schreef de Italiaanse architect Alberti in zijn boek De pictura, een van de eerste traktaten over de schilderkunst: Om te beginnen teken ik op het vlak dat ik wil gaan beschilderen een rechthoek van willekeurige grootte, die ik beschouw als een open venster (aperta finestra) waardoorheen ik zie wat ik wil schilderen.

Harm’s videowerk in de kaashal brengt die beroemde zin in herinnering. Hij laat zien wat, en hoe zijn schildersoog kaders maakt die ervoor zorgen dat wat de moeite waard is, wat betekenisvol is, niet aan de aandacht ontsnapt. Maar er is een wezenlijk verschil. Alberti gebruikt het venster op de wereld als metafoor gebruikt om de werking van het lijnperspectief uit de doeken te doen. Het schilderij geeft je een inkijkje in een harmonische wereld, waarbij je vergeet dat die een constructie is. Het lijnperspectief gaat uit van een enkel standpunt; maar een ander ziet het anders, al is het maar omdat zijn ooghoogte en dus zijn horizon lager ligt. Het zou nog tot de kubisten duren voordat er meerdere perspectieven naast elkaar kunnen bestaan.

Het schilderij aan deze (onzichtbare nylon) draad wordt door de luchtverplaatsing in deze ruimte langzaam in beweging gezet. Een moment om het perfecte beeld vanuit één standpunt op je netvlies te fixeren wordt je niet vergund. Het gewicht van de verf en de materie wordt al zwevend gerelativeerd. Zoals de veengrond onder onze voeten is het materiaal een archief waarin je zelf zoekt naar orde en betekenisvol verband. Het is een landschap zonder horizon, waardoor het oog dat een vluchtpunt zoekt zal blijven dwalen. Ik weet niet waar ik kijken moet. Er is zoveel, en zoveel tegelijkertijd.

Het is dan ook niet de picturale illusie die Harm in zijn residency-periode heeft onderzocht, maar letterlijk de RAND-voorwaarden van het schilderij. Op welk grondvlak, op welke ondergrond komt betekenis tot stand? De drager is belangrijk, maar wordt hier zelf gedragen. Is de drager louter een supporter van de verf, of telt ook de immateriële kant, zoals je zelf de drager van een titel, virus of afwijkend gen kunt zijn? Het doek is hier namelijk vluchtig en ruimtebepalende wand tegelijk.

Toen ik met Harm in gesprek raakte over zijn voornemens voor deze residence, was ik tot het laatst benieuwd of, en hoe zijn schilderkunst en zijn geluidswerk elkaar zouden raken. Tot mijn verrassing zijn die, voor wie in die interpretatie mee wil gaan, dicht genaderd. Ook het geluidswerk is een wand, even dik als het schilderij, dat vragen oproept naar de ondergrond, en waarin niet verf maar geluid in een ruimtelijke compositie is gevangen, de illusie voorbij. Ik weet nu waar ik kijken moet. Harm laat het zien: hier, en daar en tevens daar. Het is er allemaal, en allemaal tegelijk, en het is goed zoals het is. Prachtig dat zich dat in ons huis heeft voltrokken, wij zijn er dankbaar voor.

Nils van Beek